Juvenes Translatores to unijny konkurs tłumaczeniowy organizowany co roku dla 17-letnich uczniów szkół średnich. Konkurs ma zachęcać młodych ludzi do nauki języków. Co roku w jeden z listopadowych dni ponad 3 tys. nastolatków podejmuje się przetłumaczenia strony niespecjalistycznego tekstu na aktualny temat z dowolnego z 24 języków urzędowych UE na którykolwiek z pozostałych 23 języków. Liczba szkół zaproszonych do udziału w konkursie z każdego kraju odpowiada liczbie miejsc przypadających poszczególnym krajom w Parlamencie Europejskim (łącznie 720 w całej UE). W konkursie może wziąć udział maksymalnie pięciu uczniów z każdej szkoły. Ich prace są oceniane przez zawodowych tłumaczy z instytucji UE, którzy wyłaniają najlepsze tłumaczenie z każdego kraju. Na uroczystość wręczenia nagród w Brukseli zapraszanych jest 27 laureatów – po jednym z każdego kraju UE – wraz z nauczycielami i rodzicami.
Ideą konkursu jest propagowanie nauki języków obcych i zapoznawanie młodzieży ze sztuką przekładu…
Jeżeli zgodnie z mottem UE mamy być „zjednoczeni w różnorodności”, musimy znać języki obce. Coroczny konkurs Juvenes Translatores, którego pierwsza edycja odbyła się w 2007 roku, to ukłon w stronę wszystkich tych, których pasją jest nauka języków obcych. Znajomość języków poszerza horyzonty, umożliwia poznawanie nowych ludzi i innych kultur. A młodym ludziom – takim jak Wy – w przyszłości ułatwi podjęcie studiów i znalezienie pracy w dowolnym miejscu w Europie. Z badań wynika, że w Europie zapotrzebowanie na tłumaczenia i usługi tłumaczy pisemnych wciąż rośnie. Ci, którzy uczą się języków obcych, powinni o tym pamiętać! Konkurs Juvenes Translatores służy popularyzowaniu umiejętności tłumaczenia i pozwala spojrzeć na nie jako na sposób komunikowania się między różnymi kulturami w kontekście nauki języków obcych.
…wspieranie nauczycieli i uczniów…
Niektóre szkoły organizują własne testy wstępne, zarówno aby wybrać swoich najlepszych 5 uczniów, którzy będą je reprezentować, jak i po to, aby zainteresować konkursem więcej osób, niż wymaga regulamin. Tego rodzaju inicjatywy mogą być sposobem na uświadomienie wszystkim znaczenia umiejętności tłumaczenia i nauki języków obcych w szkole, gdy zaangażują się w nie nauczyciele i uczniowie z różnych klas.
…oraz promowanie współpracy ze szkołami z zagranicy
Konkurs Juvenes Translatores stał się również przy okazji inspiracją dla innych przedsięwzięć związanych z językami i kulturą. Niektóre z uczestniczących w nim szkół zaczęły organizować wymiany edukacyjne.
Innym może spodobać się pomysł współpracy szkół w ramach projektu eTwinning.
Zachęcamy też do zaglądania na naszą stronę na Facebooku. Znajdziecie tam najnowsze informacje na temat konkursu, będziecie się również mogli wymienić spostrzeżeniami na jego temat z innymi uczestnikami.
Językowe łamigłówki – sztuka przekładu
Tłumaczenie to język Europy
Umberto Eco
Tłumacze pisemni – w odróżnieniu od konferencyjnych – mają do czynienia z tekstem pisanym, a nie mówionym. Ci, którzy osiągają umiejętność swobodnego i naturalnego posługiwania się językiem obcym, tłumaczą z niego na język, który najlepiej znają (zazwyczaj jest to ich język ojczysty, choć nie zawsze). Ale na czym konkretnie polega praca tłumacza pisemnego?
Przekazać sens
Pytanie, na które muszą sobie odpowiedzieć wszyscy tłumacze pisemni, brzmi: „W jaki sposób przekazać istotę wypowiedzi?” Dobre tłumaczenie powinno wywołać u czytelnika taką samą reakcję, jak oryginał.
Jeżeli oryginał wywołuje u czytelnika uśmiech i wzbudza w nim ciekawość, przetłumaczony tekst powinien oddziaływać tak samo. Oznacza to, że stopień zrozumienia tekstu przez tłumacza musi wykraczać poza rozumienie poszczególnych słów, gramatyki i struktury. Musi on w pełni przekazać intencje autora. Dobry tłumacz ma wyczucie kontekstu i stylu oraz umiejętność oddania najsubtelniejszych niuansów znaczenia.
Wszechstronna wiedza
Aby przetłumaczyć tekst z zakresu np. mechaniki lub medycyny należy posiadać wiedzę specjalistyczną. Aby znaleźć odpowiedni rym lub przetłumaczyć grę słów, trzeba natomiast dobrze znać oba konteksty kulturowe i mieć wyczucie stylu.
Dostosowanie tekstu do nowego kontekstu
Każdy język jest głęboko zakorzeniony w innym otoczeniu kulturowym, społecznym i geograficznym. Dlatego tłumacz musi czasem stworzyć nowe wyrażenie, aby oddać sens pojęć, które nie mają odpowiednika w jego języku. W przypadku tekstów, które są bardzo charakterystyczne dla danej kultury, trzeba dokonać adaptacji, tak aby stały się one zrozumiałe dla osób z innej kultury lub obszaru geograficznego. Tłumaczenie tego rodzaju określane jest mianem lokalizacji.
Język jest zmienny
Poszczególne słowa i wyrażenia szybko ewoluują. Nowe idee i wynalazki oraz nowe znaczenia już istniejących słów zmuszają tłumaczy do tworzenia nowych sposobów wyrażenia tych koncepcji w języku, na który przekładają. Jest to jeden z najtrudniejszych, a zarazem najbardziej fascynujących aspektów tłumaczenia.
Sprawdzenie znaczenia słowa w słowniku to zaledwie pierwszy krok. W zależności od kontekstu, w jakim dane słowo występuje, może ono mieć bardzo różne znaczenia.
Spróbuj swoich sił!
Chcemy dać Wam przedsmak pracy w charakterze zawodowego tłumacza. Przy ocenie prac jury zwraca uwagę na:
- poprawność tekstu
- prawidłowe stosowanie pojęć
- umiejętność płynnego wyrażania się na piśmie w wybranym języku (ogólna czytelność tłumaczenia)
- pomysłowość rozwiązań tłumaczeniowych.
Niektóre przykłady z poprzednich edycji konkursu
Aby pomóc kandydatom w przygotowaniach, zamieszczamy przykłady tekstów z poprzednich edycji konkursu:
Rymy
Tekst w języku francuskim z 2011 r.(10 kB) zawierał bardzo trudne wyzwanie – przetłumaczenie rymu. Oto kilka pomysłowych rozwiązań w różnych językach:
Tekst w języku angielskim z 2008 r.(9 kB) zawierał wzmiankę o dwóch dialektach: Cockney i Geordie. Jak można przetłumaczyć nazwy tych dialektów na inne języki? Czy możemy oczekiwać od polskiego czytelnika, że będzie wiedział, o co chodzi?
Istnieją trzy możliwości:
- gdybyśmy uważali, że dialekty „Cockney” i „Geordie” są znane polskiemu czytelnikowi, moglibyśmy te nazwy zachować w pierwotnej formie
- można również dodać krótkie wyjaśnienie: „Cockney i Geordie − dialekty języka angielskiego używane przez mieszkańców Londynu i północno-wschodniej Anglii”.
- ostatecznie możemy nawet zastąpić nazwy dialektów „Cockney” i „Geordie” nazwami dwóch innych dialektów z naszego własnego języka (np. dialekt śląski i kaszubski).
- Podobny przykład możemy znaleźć w tekście hiszpańskim z 2013 r.(79 kB), w którym użyto słowa „manchegos”. Jeżeli nie ma odpowiedniego rzeczownika w języku ojczystym tłumacza, wyrażenie trzeba zastąpić wyjaśnieniem – w tym przypadku „ludzie z La Manczy.
Tłumaczenie wiąże się jednak zawsze z ryzykiem zagubienia się w szczegółach. Można włożyć wiele wysiłku w odtworzenie rymu lub zwrotu idiomatycznego, ale należy też zastanowić się, jakie rozwiązanie będzie najlepiej pasowało do kontekstu. Na przykład jaki styl będzie najwłaściwszy? Czy można sobie pozwolić na użycie wyrażenia slangowego, archaizmu lub żargonu? Czasem bardzo trudno jest nie popaść w skrajność.
W ostatnich latach w konkursie Juvenes Translatores nagradzano tłumaczenia charakteryzujące się naturalnością – dlatego tak ważne jest zachowanie płynności stylistycznej. Oczywiście nasuwa się odwieczne pytanie: jak wiernie odtworzyć sens oryginału i jednocześnie stworzyć tekst napisany płynnym, żywym językiem?
Wstępna selekcja uczniów
Ponieważ w konkursie może wziąć udział tylko pięcioro uczniów z każdej szkoły, szkoły mogą zorganizować swoje własne testy wstępne. Mogą również wybrać po jednym uczniu reprezentującym każdy z języków obcych nauczanych w szkole.
Kilka praktycznych wskazówek
Uczeń, który decyduje się tłumaczyć na język ojczysty lub język, który zna najlepiej, zyskuje zdecydowaną przewagę nad tymi, którzy wybierają tłumaczenie na język obcy. Aby naprawdę dobrze pisać w danym języku, trzeba posiadać umiejętności dobrze wykształconego, rodzimego użytkownika tego języka.
Umiejętność dobrego pisania ma pierwszorzędne znaczenie – dobrym rozwiązaniem byłoby, gdyby uczniów przygotowywali do konkursu nauczyciele języków obcych wspólnie z nauczycielami języka polskiego.
Pamiętajmy również o tym, że uczniowie, którzy uczą się łaciny lub starożytnej greki, mogą wykorzystać swoje umiejętności translatorskie podczas przekładu na języki nowożytne.
Konkurs 2024 – Rejestracja będzie otwarta od 2 września 2024 r. od godz. 12 (czasu środkowoeuropejskiego) do 14 października 2024 r. do godz. 12 (czasu środkowoeuropejskiego).